Kolekcja judaików w chrzanowskim Muzeum tworzona była od momentu powstania instytucji w 1960 r. Dzięki założycielom Muzeum Irenie i Mieczysławowi Mazarakim oraz wieloletniemu opiekunowi zbioru Wiktorii Hadyś liczy on dziś niemal dwieście obiektów. Trzon kolekcji stanowią przedmioty związane z kultem religijnym, zarówno tym sprawowanym w synagogach, jak i tym odbywającym się w domach, zaś jej dopełnieniem są przedmioty codziennego użytku, archiwalia, malarstwo i grafika.

  Do najważniejszych eksponatów, będących wyposażeniem synagog, należą dwa zwoje Tory z początków XX w. oraz elementy jej rytualnego „ubioru”.  Zwój Tory obejmujący swą zawartością Pięcioksiąg Mojżesza (pięć pierwszych ksiąg Starego Testamentu) spisywany był przez sofera w języku hebrajskim na odpowiednio przygotowanym pergaminie, specjalnym atramentem, przy użyciu gęsiego pióra, a następnie był nawijamy na drewniane drążki tzw. drzewce życia. Odczytywany w czasie zgromadzeń modlitewnych z podwyższenia czyli bimy, znajdującej się niemal na środku synagogi, przechowywany był w szafie ołtarzowej tzw. Aron ha-kodesz usytuowanej na wschodniej ścianie, zasłanianej specjalną ozdobną zasłoną – parochet. Spośród elementów „ubioru” Tory w zbiorach Muzeum znajdują się: bawełniana sukienka-pokrowiec na Torę czyli meil, pluszowy powijak, ozdobna tarcza zawieszana na zwoju – tas, wieżyczkowe zwieńczenie z dzwoneczkami – rimonim oraz wskaźnik w kształcie ręki – jad, ułatwiający lektorowi czytanie tekstu Tory, gdyż wodzenie po niej palcem jest zabronione.

  Wśród naszych judaików są też przedmioty związane z codzienną modlitwą: tałes – biały szal modlitewny z frędzlami i ozdobnym kołnierzem – atarą zarzucany w czasie modlitwy na ramiona, tefiliny – niewielkie skórzane szkatułki w formie sześcianu, zawierające po cztery zwitki z odpowiednimi cytatami z Biblii, przymocowywane za pomocą rzemieni do czoła i lewego przedramienia modlącego się mężczyzny oraz kilka modlitewników.

  Jedną z najliczniejszych kategorii w obrębie zbioru stanowią balsaminki czyli ozdobne puszki na wonności, najczęściej w kształcie ażurowej wieżyczki, w których w czasie ceremonii zakończenia szabatu spalano wonne zioła.
  Drugą liczną grupę stanowią chanukije – ośmiopłomienne, niejednokrotnie obficie zdobione lampki lub świeczniki zapalane na parapetach okien w czasie święta Chanuka.
  Do ciekawych obiektów zaliczyć można puszki na etrog czyli owoc cytrusowy zanoszony do bożnicy podczas święta Sukot, mające często kształt owocu np. granatu, gruszki.

  Sporą grupę stanowią też naczynia: talerze sederowe używane w czasie uroczystej kolacji rozpoczynającej święto Paschy, kubki i pucharki kiduszowe na wino używane podczas  ceremoni szabatowych i świątecznych, kieliszki, talerze.

  W kolekcji judaików nie może też zabraknąć różnorodnych świeczników począwszy od siedmioramiennych menor, jednopłomiennych świeczników szabatowych, poprzez świeczniki przyścienne aż do tzw. świeczników polskich z emblematem Orła w koronie, będących symbolem poczucia polskości wśród mieszkających na terenach Rzeczpospolitej Żydów.

  Chrzanowskim rodowodem legitymują się: „Statut dla izraelickiej gminy wyznaniowej w Chrzanowie” z 1901 r., pieczęć Gminy Izraelickiej w Chrzanowie, „Rapport o Stanie Szkoły Początkowej starozakonnych obojej Płci w Chrzanowie” z lat 1849-1856, świadectwa szkolne, firmowe butelka i syfon „Fabryki Wody Sodowej i Mineralnej R.Grajower”.

  Wśród obrazów i rysunków na uwagę zasługują prace lokalnych twórców - Jana Chwastowskiego i Władysława Bytomskiego, będące ikonografią przedwojennego Chrzanowa oraz dzieła takich artystów jak Artur Markowicz, Leon Lewkowicz, Michał Pociecha, Gustaw Rogalski.

mgr Anna Sadło-Ostafin